Mei-22: Fietsgedrag

Al een aantal jaren hou ik de getallen van het CBS bij waar uit af te leiden is of het fietsverkeer al-dan-niet veiliger wordt. Vorig jaar heb ik dat overgeslagen, waarschijnlijk omdat er niets aan de eerdere afleveringen toe te voegen was of omdat de ontwikkeling niet duidelijk was. Deze keer toch maar weer een poging om er iets van te zeggen aan de hand van een aangevulde grafiek die ik de laatste jaren gebruik.

Mannen en Vrouwen
In het algemeen vallen er onder mannen 2x zoveel verkeersdoden dan onder vrouwen. Geldt voor automolisten, brommerrijders, snorfietsers, fietsers en mensen te voet. Die verhouding is al sinds 1999 zo, toen ik daar op begon letten en waarschijnlijk was het voordien niet anders. Onder motorrijders is dat verschil nog veel groter, daar zijn het alleen mannen die het hoekie-om gaan. Vrouwen zijn veel minder als bestuurder van een motorfiets te vinden, waarschijnlijk vinden ze dat (terecht) veel te link. Dat laatste kan een duidelijke indicatie zijn dat vrouwen in het algemeen voorzichtiger zijn en minder risico nemen. Iets dat je ook wel op andere gebieden ziet en mogelijk een deel van de verklaring is waarom vrouwen nog immer gemiddeld 6 jaar ouder worden dan mannen.

Ouderen
Naast het verschil tussen mannen en vrouwen is er ook een verschil in leeftijd waar het om fatale fietsongelukken gaat. Die kentering ligt rond de 60 jaar. Daarna neemt het aantal fietsslachtoffers sterk toe. Dat is te verklaren met verminderde zintuigen (dover, slechter zicht), afnemend reactievermogen, de lichamelijke conditie en de toenemende brosheid. Toch mag met de bovenstaande grafiek duidelijk zijn dat oudere mannen veel meer risico lopen dan oudere vrouwen. Of waarschijnlijker dat oudere mannen meer risico nemen en het daardoor eerder moeten bekopen met hun leven. 44% van de fietsdoden zijn te betreuren in de groep mannen boven de 60 jaar, die maar 9,9% van het inwonertal uitmaakt. Nog altijd duidelijk een groep die er met kop en schouders bovenuit steekt en waar zeker over nagedacht mag worden. Vrouwen boven de 60 scoren stukken beter.

Helaas kan ik nog immer niet de zogenaamde fietsvervoersprestatie vinden om te zien of vrouwen boven de 60 minder fietskilometers per jaar maken dan mannen in die leeftijd. Zelf heb ik de indruk dat er weinig verschil is. Mannen fietsen vaker een recreatief rondje en soms nog in wielerkledij. Vrouwen in die leeftijd zie ik meer naar de winkel fietsen. Dwz meer ritten maar iets dichter bij huis. Heel vaak zie je een ouder echtpaar knooppuntroutes volgen, waarbij de vrouw aan de veilige binnenkant fietst en de man aan de onveiligere buitenkant. Galant, maar dus ook risicovoller voor de man.

Een paar jaar terug heb ik ook gekeken of oudere mannen door blijven fietsen met een mannenstang tussen het zadel en het stuur. Op leeftijd is het lastiger om een been over het zadel te zwaaien voor en op- en afstappen. Maar in 2013 fietste al een groot deel (57%) van de oudere mannen op een vrouwenfiets en ik vermoed dat dat verder toegenomen zal zijn. Mogelijk is dat een kleine verklaring waarom er na 2012 een verbetering is te zien onder de 60plus-mannen. Hun aantal zakt 2 jaar op rij en dat is behoorlijk positief te nomen. Ik had dat zelf niet verwacht, omdat het volgens mij deels komt door eigenwijzigheid.

Gedragsverbetering
Het is me niet opgevallen dat er speciaal een actie is bedacht om het fietsen onder die groep ouder mannen veiliger te maken. Er is wel aandacht geweest voor ouderen in het algemeen. Als dat al invloed heeft gehad dan was het op de 60plus-mannen en vrijwel niet op de 60plus-vrouwen. De kans is groot dat er bij de fietsende dames niets te halen viel op het gebied van gedragsverbetering, daar zij al relatief veilig fietsen. Zelf vraag ik me al jaren af of gedragsverbetering door de overheid werkt. De jarenlange vuurwerkcampagnes gaven duidelijk aan van niet. Maar als de daling van het aantal fietsslachtoffers onder oudere mannen zo doorzet, dan kan dat zeker als positief worden gezien. Toch moet ik er wel een kanttekening bij plaatsen. Als het komt omdat de oudere mannen minder zijn gaan fietsen, dan is er mogelijk per saldo niets verbeterd. Dan overlijden er gewoon meer mannen aan bewegingsarmoede en duiken ze op een andere plek in de CBS-statistieken op.

Tot 60 jaar
Wat me bij de bovenstaande grafiek deze keer ook opvalt, is dat aan de sterke afname van fietsslachtoffers tot 60 jaar duidelijk een einde is gekomen. Tussen 1999 en 2010 was er een afname van 6% per jaar. Na 2010 is daar een einde aan gekomen. De effecten van meer en betere vrijliggende fietspaden, schoolzones, rotondes en minder hoge autosnelheden in woonwijken lijken niet meer door te zetten. Dit jaar was er zelfs een kleine toename. Eigenlijk is die zo klein dat er nog weinig van te zeggen valt. Als je (ik) er per sé iets van wil zeggen dan valt me op dat de toename hoofdzakelijk bij vrouwen tussen 15 en 30 jaar is te bespeuren.

En dat zou wel eens aan kunnen sluiten op mijn vermoeden dat de sociale media een rol gaan spelen. Hier in de regio Alkmaar zijn er sinds een jaar vaker ongelukken met fietsers en snorfietsers, waarbij niet duidelijk een oorzaak is aan te geven. Ze vinden daarbij plaats op onlogische plekken waar eerder geen ongevallen waren en vaak is er geen andere verkeersdeelnemer bij betrokken. Tot nu toe is het alleen bij verwondingen gebleven, maar mogelijk tikt dat landelijk toch door in het aantal verkeersdoden.

WhatsApp?
En als de sociale media er iets mee te maken hebben, dan zal dat niet komen door het bellen. Dat is duidelijk op z’n retour en eigenlijk zie ik dat weinig. Veel vaker zie ik mensen intensief naar hun smartphone* kijken. Dat gebeurt niet alleen op de fiets of de snorfiets, maar zeker ook in de auto achter het stuur. Mijn vermoeden is dat dan vooral WhatsApp of dergelijke de boosdoener is. Mensen geven daar teveel prioriteit aan. Bij het minste of geringste piepje of trilling gaat ie uit de zak en voor de neus om te zien wie een berichtje heeft gestuurd. Schijnbaar is dat onweerstaanbaar. Even wachten tot een rustiger stukje weg of het aan de kant zetten van een auto of een fiets is er niet bij. Sterker nog na het lezen word meteen werk gemaakt van een retourberichtje zonder oog te hebben voor het verkeer.

Omdat ik dit vermoeden al eerder had let ik er het laatste jaar meer op. Het is echt niet zo dat half Nederland continu tijdens het fietsen of autorijden naar zo’n schermpje kijkt. Eerder moet je denken aan 1 op de 20 personen die dat doet. Het is me ook opgevallen bij kruisingen, waar zoiets absoluut link en onverantwoord is. Je moet dan denken aan een pakjesbezorger, die in zijn bestelwagen een bericht leest dat er 20km verder een file staat of dat hij terug moet naar een klant waar iets fout is gegaan. Onder de fietsdoden is het in de statistieken maar een klein beetje zichtbaar en je zou daar terecht aan kunnen twijfelen. Maar ook de daling onder andere verkeersdoden neemt duidelijk af en zou een aanwijzing kunnen zijn dat er meer aandacht moet komen voor zoiets als WhatsApp. Het schijnt dat er al compagnes voor bedacht zijn, die belonen als je de smartphone niet oppakt tijdens het fietsen of autorijden. Ik wist dat niet aangezien ik alleen on-demand TV kijk en daarmee geen reclames, maar ook geen overheidsspotjes meer zie.

Schultz
Onlangs gaf verkeersminister Schulz aan dat ze met dergelijke campagnes door wil gaan en niets ziet in het verbieden van telefoongebruik op de fiets. Simpelweg omdat het moeilijk af te dwingen is en het maar de vraag is of het effect heeft gezien de ervaringen in andere Europese landen. Toen ik dat las bedacht ik dat volgens mij de verzekeraars wel eens meer effect kunnen hebben. Die zouden bijvoorbeeld na een ongeluk het laatste kwartier van de smartphone na kunnen gaan. En als er duidelijk is aangetoond dat deze teveel aandacht heeft gekregen in de aanloop van het ongeluk, dan zou dat uit kunnen maken in de schuldvraag en daarmee het uit te keren verzekerde bedrag. Later las ik in de Verkeersveiligheidsbrief van Schultz dat dit al gaande is. Misschien moet dit alleen nog wat bekender worden onder de gebruikers om effect te hebben op hun smartphone-gebruik tijdens verkeersdeelname.

(* Waar ik smartphone schrijf bedoel ik ook tablets, phablets, iPads, iPhones, Blackberries en bijvorbeeld GSM’s waar berichten op te lezen zijn.)

Advertentie