Jul-18: Ch => K
Ik heb al eens eerder een stukje geschreven over de ‘Th‘, die als letter in de West-Europese talen vrijwel verdwenen is en vervangen door en ‘T’ of ‘D’. Met de ‘Ph‘ niet veel anders, gewoon vervangen door een ‘F’, behalve in oPHaalbrug. Bij afkortingen wordt nog altijd ‘Th’ gebruikt voor Theo(dorus) en ‘Ph’ voor Philip. De ‘Ch’ is ook zo’n vreemde lettercombinatie. Charles wordt eveneens afgekort met 2 letters en dus ‘Ch’.
En bij die naam zie je meteen waar het fout is gegaan. De ‘Ch’ is namelijk een ‘K’ en Charles is dus gewoon Karel of Karl. Charles zouden we ook uit moeten spreken als Karel, omdat de ‘h’ achter de ‘C’ de ‘C’ een K-klank moet geven. In het Italiaans is dat nog altijd zo. Ze gebruiken wel de ‘K’ voor leenwoorden, maar in het Italiaans zelf schrijven ze een ‘Ch’ in plaats van een ‘K’. Denk daarbij aan ‘Macchina‘ met de uitspraak ‘Makkina’. Idd een machine maaKt iets en wij zouden dat ding ook gewoon een makine moeten noemen en schrijven.
In het Nederlands is dat voor de meeste woorden zo. Denk aan Kerk. In het Duits Kirche, wat dus eigenlijke Kirke moet zijn. En in het Engels Church, dat waarschijnlijk vele eeuwen eerder uitgesproken werd als Kirk, zoals dat nu nog in Schotland het geval is. Topografisch zitten we in Nederland met Gorinchem, dat ook bestaat als Gorkum, omdat dat de uitspraak van Gorinchem was.
De taal waarbij de omzetting van de ‘Ch’ in de ‘K’ volledig mis is gegaan is het Duits. Niet zo erg, als ze de ‘Ch’ gewoon als ‘K’ zouden uitspreken, zoals in het Italiaans. Maar nee ze begonnen het uit te spreken als een ‘G’. Geen idee wanneer dit exact is gebeurd. Er staan op wikipedia stukjes over klankverschuivingen in het Duits, maar niet wanneer dat voor de ‘Ch’ heeft plaats gevonden. Mogelijk zijn er lezers die wat aanvullingen in het reaxivak willen parkeren.
Vanwege de Europese harmonisatie lijkt het me wel iets als in het Duits na zoveel eeuwen de ‘K’ alsnog goed wordt ingevoerd. Het gaat dan om woorden die eindigen op ‘Ch’ of die na de ‘Ch’ een ‘i’ of ‘e’ hebben. Voor de ‘a’, ‘o’ en ‘u’ als volgletter is het niet nodig, dan heeft de ‘C’ al een K-klank. Hier wat voorbeelden:
| Aachen => Aken Auch => Auk (Ook) Bach => Bak (Beek) Becher => Beker Blech => Blek (Blik, metaal) Brechen => Breken Buchen => Buken (Boeken) Emmerich = > Emmerik Fachwerk = Fakwerk (Vakwerk) Flach => Flak (Vlak) Gleich => Gleik (Gelijk) Herrlich => Herrlik (Heerlyk*) Ich => Ik |
. | Kirche => Kirke (Kerk) Knochen => Knoken (Knokken) Kochen => Koken Kuchen => Kuken (Koeken) Küche => Küke (Keuken) Machen => Maken Natürlich = Natürlik (Natuurlyk*) Rechnen => Reknen (Rekenen) Reich => Reik (Rijk) Schwach => Schwak (Zwak) Sprechen => Spreken Zuchen => Zuken (Zoeken) |
*) In het Nederlands zitten we overigens nog met die domme ‘ij’. Oorpsronkelyk was dat een ‘y’ zonder puntjes en met een ‘Uh’-uitspraak. Bij woorden als gemakkelijk en natuurlijk hadden er dus nooit puntjes op gemoeten.
Geplaatst op 2015-07-18, in Overmatig en getagd als Ch, Duits, EU, Europees, Gorinchem, Gorkum, Harmonisatie, Klank, Nederlands, Taal, Uitspraak. Markeer de permalink als favoriet. 11 reacties.
185 Legpuzzels
ximaar 
Taal leeft voor mij en mag veranderen. Wat mij betreft mogen we allemaal dezelfde taal leren spreken
Elkaar begrijpen is voor mij belangrijker dan dezelfde taal spreken.
De klankverschuivingen vind ik interessant.
Dat onze taal veranderd vind ook ik prima.
Maar de daarbij veranderende spellingen maakt het niet altijd even makkelijk.
Zonnige groet,
Mooie ideeën voor de taal. Of ze ook doorgevoerd zouden worden is de vraag, in veel talen zitten ongerijmdheden die niet rechtgetrokken worden. Om de een of andere reden lukt dat niet. Alsof men er aan hecht.
Zelf vond ik Frans een van de makkelijkste talen die we vroeger leerden. Redelijk consequent, de uitzonderingen op een rijtje. ‘Beau, bon, jolie…..
Er is niemand die Gorinchem uitspreekt zoals geschreven, alleen de TomTom dame, verder zegt iedereen Gorkum. Interessante waarnemingen verder, ga ik nog even op studeren.
@Margo en anderen: Ik heb een klein stukje uit het verhaal geknipt. Het was een zijspoor waar iets aan mankeerde en waar ik me eerst beter in wil verdiepen.
@Margo: Maar niemand heeft het over Doetinkum of Worinchem. Toch zijn de uitgangen van die plaatsen verwant. In Doetinchem is dus gekozen voor de nieuwe uitspraak en bij Workum is de schrijfwijze aangepast aan de oude uitspraak.
Je schrijft “De taal waarbij de omzetting van de ‘Ch’ in de ‘K’ volledig mis is gegaan is het Duits. ”
Volgens mij is het eigenlijk precies omgekeerd: De “ch” WAS in het Germaanse taalgebied oorspronkelijk een (Indo-Europese) “k”: Tijdens de Hoogduitse klankverschuiving rond de vroege middeleeuwen is de uitspraak (na een klinker) opgeschoven naar een wrijfklank die in het Hoogduits als “ch” wordt uitgesproken en geschreven. In andere Germaanse talen vond deze ontwikkeling niet plaats.
@Buurtaal: Eigenlijk probeer ik dat aan te geven, dat in het Duits de uitspraak aangepast is aan de schrijftaal en in NL de schrijftaal aangepast is aan de spreektaal. Omdat ik de schrijftaal secundair vind aan de gesproken taal ben ik dus een voorstander van ‘onze’ oplossing en hadden ze in Duitsland meer ch’s door k’s moeten vervangen. Ben benieuwd of en wat je hier mogelijk over gaat schrijven vanuit een Nedersa
chksisch oogpunt.Ik volg je met de mening dat de schrijftaal secundair is.
Teveel opeenvolgende veranderende spellingen hebben echter ook hun nadelen.
Vriendelijke groet,
@Ximaar, volgens mij praten we aan elkaar voorbij. Tijdens de Hoogduitse klankverschuiving waar ik het over schoof de UITSPRAAK van de “k” in de voorloper van het moderne Duits op van een plofklank naar een wrijfklank. Die klank wordt nu in de spelling als “ch” weergegeven en dat is vanuit Duits perspectief dan ook volkomen logisch want het KLONK en KLINKT ook als een “ch”.
De dialekten in wat nu het Nederlands taalgebied is deden niet mee aan deze uitspraakverandering. Daar is de “k”nog steeds een plofklank (die dus als “k” wordt geschreven).
@Buurtaal: Het probleem is dat ik er vrijwel niets over kan vinden op het internet. Dwz. je ziet wel dat de (J en) K in het Italiaans en klassiek Latijn ontbreekt, maar niet wanneer ie later werd opgenomen in het alfabet. In het Nederlands vind ik wel raadpleegbare etymologische naslagwerken, maar in het Duits niet. Ik kan dus ook niet vaststellen of men 200, 500 of 1000 geleden Bach en Ich uitsprak als Bak en Iek of dat men toen ook al gewoon Bag en Ieg zei zoals nu. Over de naam Aken is wel wat te vinden en wel dat het van Aqua kwam, dat is duidelijk meer een K dan de huidige G-klank.