Jan-15: Alkmaarse Zonnewijzers

Tijdens m’m fietsvakanties zie ik af en toe fraaie en soms complexe zonnewijzers. Hier een mooie op een klooster in het Oostenrijkse Stams en een in het Duitse Würzburg. Ik heb ook eens geblogd over de menselijke zonnewijzer in Heerhugowaard en Weiden bij Augsburg.

Afgelopen zomer trof ik een mooie in Alkmaar tijdens de open monumentendag. Midden in de stad zijn hier fraaie tuinen en in 1 daarvan staat een behoorlijk complexe zonnewijzer. Aan de buitenste cirkel zitten stukjes en dat lijken mini-zonnewijzertjes. De eigenaar had geen idee hoe het werkte, laat staan dat alles goed was afgesteld. Alles zat los en was verdraaibaar.

De eigenaar zei dat een vergelijkbaar geval op de binnenplaats van het stadhuis staat. Dat kon ik me herinneren en een aantal maanden later (toen ik bij de gemeente vergaderde) heb ik er een foto (rechts) van gemaakt. Links staat de tuinversie.

Die bij het stadhuis heeft nog een bolletje er bovenop. Op wikipedia kwam ik niet ver. Dit type zag ik in geen taal beschreven. Hieronder nog een detail met de vragen waar dient dit voor en betreffen de cijfers de uren of de maanden? (Dat laatste zou immers ook kunnen.)

Eerder zag ik ook een aparte versie bij het oude raadhuis van Graft (dat tegenwoordig in de gemeente Alkmaar ligt). De wijzerplaat op het zuiltje is niet leesbaar omdat ik ook de text ervoor op de foto wilde zetten. Die wijzerplaat is overigens zeer eenvoudig.

Nog eenvoudiger dan die aan de Grote Kerk te vinden is:

Die valt bijna niet op. Ik zag ‘m pas een paar jaar terug terwijl ik er wekelijks langsloop. Driekwart van de tijd is ie ‘stuk’. Zoals de gehele zomer als ie in de schaduw van een flinke boom staat. In de winter moet je geluk hebben dat de zon net tussen de gebouwen door schijnt. Hij hangt nogal laag en destijds waren de gebouwen verderweg en/of lager en was er nog geen boom te vinden.

Ik vermoed dat ie zo oud is als de kerk zelf, dus van rond 1500. Hij staat afgesteld op Amsterdamse tijd of de werkelijke geografische tijd. Dwz hij loop 40 minuten achter op de Berlijnse tijd die we thans in de winter hebben.

Mogelijk is de kerk gebouwd zonder mechanisch uurwerk en is die pas later aangebracht. Daar kan ik weinig over vinden. Mechanische uurwerken in torens bestonden al sinds 1370 in Parijs (Tour d’Horloge), maar of dat rond 1500 doorgedrongen was tot diep in Nederland vraag ik me af. Maar ook daar is niets van te vinden. Wel dat het eerste carillon in het kerktorentje uit 1546 stamt. Dat is ook iets mechanisch en zou wel eens gecombineerd kunnen zijn met het eerste uurwerk.

---

Aanvulling:
Bij ‘toeval’ heb ik in de afgelopen jaren nog een 6tal zonnewijzers op de foto gezet. Zie hier een overzichtje met linksboven een dubbele op een kerktoren in het Vlaamse Dendermonde. Rechts daarvan 1 in Wolfegg in Zuid-Duitsland. Die nam ik wel met opzet, maar ik vond ‘m te saai om bij de vakantiefoto’s te plaatsen. Onder die van Dendermonde een aan het slot van Nordkirchen. een vreemde wijzerplaat, waarop ik destijds beter in had moeten zoomen. Rechts daarvan 1 op een geinig stadspoortje van Ornbau (midden Beieren). Destijds ging het me duidelijk om het poortje. Dat geldt eveneens voor de onderste 2 stadspoorten in Wangen (Zuid-Beieren). Regelmatig zal ik ook een zonnewijzer hebben gezien, zonder dat ie op de foto ging.

Advertentie