Okt-30: De Krakers

Deze keer een totaal ander blogbericht, namelijk mijn eerste boekbespreking en ode aan de maker van dat boek. En dat is uniek, de eerste keer, en een kans op een 2de keer voorzie ik niet. Mensen die mij wat beter kennen weten dat ik geen lezer ben, behalve dan de regionale krant en teletext. Als beelddenker is lezen voor mij zeker geen ontspanning.

Ik had dit verhaal al langere tijd in mijn hoofd. Heb er in de afgelopen jaren zelfs wat foto’s voor gemaakt die onderaan staan. Sterker nog ik heb zelfs mijn best gedaan om het boek op de kop te tikken. Ik had het wel gelezen, maar dat was lang terug en ik wilde zelf een exemplaar hebben om te zien of mijn herinneringen aan dat boek na zoveel jaren nog redelijk in tact waren.

En inderdaad, mijn fantasie was er niet mee op de loop gegaan. Zelf denk ik dat ik het de eerste keer rond 1970 heb gelezen, in stukjes op de achterste 3 pagina’s van De Donald Duck. Het boek dat ik dus na flink zoeken op de markt vond is gedrukt in 1978. Daarin wordt vermeld dat het eerder als serie in de Donald Duck is verschenen.

Marten Toonder, want over die Nederlandse grootheid heb ik het natuurlijk, zal dit boek gemaakt hebben naar aanleiding van de kraakbeweging in Nederland. Mensen/jongeren die het niet eens waren met de woningleegstand versus de woningnood. Hij heeft nog zo’n boek gemaakt over de beatjeugd met een titel als De Jakker-Jekker; langharige jongeren op brommers en met zwarte jacks aan. Aan de overige 10 heb ik weinig herinneringen.

Dit Tom Poesboek ‘De Krakers’ vind je niet terug in de grote serie pockets die gemaakt zijn van de Tom Poes-verhalen in de NRC en regionale kranten. Nog steeds kan je die als pockets in de gewone boekhandel treffen en er zijn zeer veel van in omloop gebracht. Dergelijke pocketboeken ‘mogen’, omdat maar de (bovenste) helft uit (prachtige) plaatjes bestaat en de onderste helft een aaneengesloten text is. Sommigen zien dit dan ook als literatuur. Ik ga dat niet ontkennen, ook die pocket-boeken zijn het lezen waard. En het zijn zo ongeveer de enige ‘boeken’ die ik graag las. Goede onderwerpen en een verrassende visie van de schrijver. Een groot deel daarvan is enkele jaren terug als hoorspel op de radio uitgezonden en hier te beluisteren.

Ik moest even wennen aan dat hoorspel, maar vond het uiteindelijk stukken beter dan de speelfilm die ooit van wat boeken is gemaakt en waarin Bommel nota bene een liedje zingt. Achteraf was Marten Toonder daar ook niet blij mee. Dwz tot op hoge leeftijd kwam ie af en toe voorbij in programma’s als ‘Met het oog op morgen’. En zelfs de titel van dat programma past precies in de grote serie titels van de Tom Poes-verhalen. Mogelijk was de bedenker net als ik ooit een Donald Duck-lezer of las hij de verhalen in de NRC.

Het is dus jammer dat ‘De Krakers’ nooit het hoorspel heeft gehaald. Dat is ook lastiger, een stripboek is moeilijker om te zetten naar zoiets. En mogelijk heeft het er ook mee te maken dat een stripboek nog altijd als minder wordt gezien. En als het om dit stripboek gaat, dan ben ik het daar volledig mee oneens.

Het verhaal is vrij simpel.
Op een dag ziet Olivier B Bommel een mannetje uit een meertje kruipen. Een klein groen mannetje dat naar beneden het meer in wordt getrokken. Bommel en Tom Poes helpen het mannetje uit het water. Hij is vrij jong en op de vlucht voor zijn onderwijzer. Vervolgens lopen ze naar de auto (de oude schicht) en valt het oog van het groene jochie op de nummerplaat. Van plezier slaakt ie een kreet: ‘Ha een hoog nummer, dat mag ik kraken hè?’ Zelf loopt het jochie rond met nummer 42 op z’n buik.

Natuurlijk mag dat niet van Bommel, maar dat wacht de knaap niet af. Kreten richting auto als ‘Schrotschrawiel’, Dwarsknarser’ en ‘Kravot’ doen de oude schicht compleet instorten. Bommel en Tom Poes weten niet wat ze met de knaap aanmoeten. Nou ja, Bommel wel, want die ziet het als taak om zo’n jongen op te voeden. Dit rommelt nog wat verder en steeds vraagt het jochie naar iemand zijn nummer. Dat wordt niet echt begrepen. Zo wil de Markies de Canteclaer (de adelijke buurman van Bommel) een stukje muziek op zijn stradivarius ten gehore brengen. Na het nummergezeur zegt de Markies dat het opus 80 betreft. Kortom hoger dan de 42 en de knaap kraakt er naar hartelust op los en woorden als ‘Knarsbalk’ en ‘Rilsnerper’ breken de viool in tweeën.

Bommel krijgt er van de Markies van langs, die Bommel een grote nul noemt. Op dat moment begint het jochie te sidderen voor Bommel. Maar daarna was de ellende nog niet over hij kraakte alles wat los en vast zat en grote delen van slot Bommelstein veranderden zo in puin. Het jochie begrijpt wel dat ie niet in de wereld van Bommel past en gaat terug naar het meertje. Bommel denkt dat de knaap zichzelf gaat verdrinken en bij de reddingspoging belanden Bommel en Tom Poes ook in het meertje, waarin ze gewoon adem kunnen halen.

En nu komen zij met een compleet andere wereld in aanraking. Iedereen draagt hier een nummer en alleen zij niet. En dat geeft natuurlijk problemen. Ze zijn daarmee verdacht en ze raken verstrikt in ellende. Ondertussen snappen zij (of beter Tom Poes) het systeem beter. Een laag nummer mag een hoger nummer kraken en mensen zonder nummer staan helemaal onderaan buitenspel en vogelvrij als een soort zigeuners.

De straffen van de politie zijn dan ook simpel. Als iemand zich niet aan de regels houdt, bijvoorbeeld als een hooggenummerde een lager nummer wil kraken, dan moet die persoon dat bekopen met een extra 1 voor je eigen nummer. Daarmee zak je dus flink in rang en veel meer mensen kunnen die figuur dan naar hartelust kraken.

Door al dat gekraak ligt dan ook veel in puin en zie je veel personen met krukken en in verband lopen. Deze maatschappij met duidelijke rangen en standen is erg negatief en je kan er moeiteloos een dictatuur in herkennen. En zoals gebruikelijk is in lange reeksen, moet ook dit stripboek goed aflopen. Dus verzint Tom Poes een list. Achter op het jasje van Bommel schildert hij stiekem een enorme grote nul. Tom Poes had deze list bedacht door het incident eerder bij de markies.

Het heeft meteen effect, maar Bommel (die er niet in gekend is) snapt er niets van. Iedere kraker valt knielend ter aarde zodra ze Bommel met die grote nul op zijn rug zien. Ze hadden wel een van De Grote Nul gehoord, maar niemand wist of ie ook echt bestond. En nu dus wel. Ook de nummer 1, die tot dan deze samenleving bestuurde, doet er alles aan om in het gevlij van Bommel te komen.

Bommel krijgt de residentie van nummer 1 en knapt via het influisteren van Tom Poes de zaak met wat goede toespraken op. Hij zegt vriendelijke dingen die niemand ooit durfde te zeggen. Aan het eind gedraagt Bommel zich als een verwend kind, niet vreemd in zo’n onaantastbare positie. Door daarbij te stampvoeten en zelfs kraakwoorden te gebruiken zakt hij door de vloer. Daaronder zit een gangenstelsel en dat brengt Tom Poes en Bommel weer boven water.

Fabels
Het mooie is dat dit dus een stripverhaal voor kinderen is. Marten Toonder heeft tot het eind van zijn leven beweerd dat zijn verhalen niet zoveel voorstelden; hij hield gewoon van verhalen verzinnen en heeft daar zijn brood mee verdient. En ik vind dat onzin, een fabeltje. Al zijn boeken staan vol me sociale misstanden, die hij via dier-figuren uitbeelt. Een journalist in de vorm van een rat, een keiharde ondernemer als krokodil, agenten als volgzame honden, enz.

En ook deze kinderstrip laat mooi een maatschappij zien waar alles om posities gaat en hij betrekt er zelfs de religies (met opperwezen) bij. En zo’n verhaal blijft zeker hangen en zet je later aan het denken. Anders had ik dit bericht ook niet geschreven. Mijn ouders die in die tijd behoorlijk kerkelijk waren lazen zelf stukjes in de Donald Duck. En mijn moeder heeft er ook voor mij en mijn broers uit voorgelezen, waaronder dus Tom Poes. Daarbij hebben mijn ouders hebben zich nooit gestoord aan dit verhaal. Sterker nog ik ken geen mensen die zich er wel aan stoorden. Toonder wist dus op een slimme manier kinderen te bereiken zonder dat de ouders het in de gaten hadden.

Nu ik het weer gelezen heb zie ik er ook de migratieproblematiek in. Dat van het klaverjas-kraken schoot me op de MTS te binnen. Daar leerde ik klaverjassen met kraken. Verder heb ik de indruk dat bijvoorbeeld Van Kooten en de Bie en heel veel andere andersdenkenden door de verhalen van Marten Toonder beïnvloed zijn. Mogelijk is dit zelfs een verklaring waarom Nederland rond de ’80 en ’90-er jaren toleranter was dan de meeste andere landen en dat die tolerantie daarna ingezakt is toen zijn dagelijkse verhalen uit de kranten verdwenen.

Bouwkunst
Iets heel anders is het effect dat dit stripverhaal op de architectuur heeft gehad. Ik nam dat rond 1985 waar. Mijn vader lag toen in het AMC en als klein uitstapje hebben we het nieuwe NMB-gebouw (later ING-bank) bekeken. Ik heb daar 26 jaar oude foto’s van, die ik op moet zoeken en inscannen. Ik heb voor de makkelijkere weg gekozen en een stukje streetview gepikt:

Naar mijn idee heeft de architect zeker dit stripverhaal gelezen en vooral goed bekeken.

Die schots-en-scheef-bouw is daarna op nog veel meer plaatsen toegepast, zoals bij de DSB-kantoren in Wognum, het gemeentehuis van Wormer:

en dit sportgebouw bij de trainingsvelden van AZ (zal ook wel met Scheringa van doen hebben) hier in Alkmaar:

De meest optimale vorm is een jaar of 8 terug toepast in Hoorn. Niet alleen schots en scheef, maar het storte zelfs bij de bouw in. Zoiets zie ik als ode aan dit stripverhaal.

Dat daarna nog een flinke wijk in Heemskerk in deze stijl is gebouwd gaat me wat te ver:

Nog even en alles in Nerderland komt er zo uit te zien als in dit Tom Poes-verhaal.

Tot slot
mag het daarmee duidelijk zijn dat ik Marten Toonder als gerespectreerde dwarsverbinder aan de lijst van Mack ga toevoegen. Ongelooflijk dat DWDD deze man over het hoofd heeft gezien. Hij deed schijnbaar onopvallend zijn eigen ding, maar wie is er uiteindelijk niet door hem beïnvloed?